Durum yüzyıl öncesine nazaran daha vahim

Global salgın tüm hayatı olduğu üzere ekonomiyi de derinden etkiledi. Bu durum bilhassa 1920’ler ile günümüzün ekonomik şartlarının karşılaştırılmasına neden oldu. İstinye Üniversitesi (İSÜ) İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi İktisat Kısmı Lideri Doç. Dr. Çiğdem Gürsoy bu karşılaştırmalar yapılırken toplumsal olayların da eklenerek sosyoekonomik bir tahlil yapılmasının daha yerinde olacağını belirterek, “Durum yüzyıl öncesine nazaran daha vahim” diyor.

Global salgının sıhhate, eğitime, toplumsal hayata olduğu kadar hiç kuşkusuz iktisada de büyük tesiri oldu. Tarihte yaşanan ekonomik buhranlarla kıyaslamalar başladı. Bilhassa 1920’ler ile günümüz ekonomik şartlarının karşılaştırılması yapıldı. İstinye Üniversitesi (İSÜ) İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi İktisat Kısım Lideri Doç. Dr. Çiğdem Gürsoy, bu karşılaştırmalar yapılırken toplumsal olayların da eklenerek sosyoekonomik bir tahlil yapılmasının daha yerinde olacağını belirtiyor. Durumun yüzyıl öncesine nazaran daha vahim olduğunu söz eden Gürsoy, “Pandemi ile tabiat bizi ekonomik paradigma değişimine, bir üretim ‘mutasyonuna’ zorluyor. Öteki bir sözle 100 yıl evvel doğayı hakimiyeti altına alan [aldığını sanan] insanın yerine günümüzde insanı hakimiyeti altına girmeye zorlayan bir tabiat ile karşı karşıyayız.” diyor.

Batı Avrupa global iktisat üzerindeki hâkimiyetini kaybetti

“Son günlerde sıklıkla 1920’ler ile günümüzün ekonomik şartlarının karşılaştırılması yapılıyor” diyen İstinye Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gürsoy, kelamlarına şöyle devam ediyor:

“Buna toplumsal olayların da eklenerek sosyoekonomik bir tahlil yapılması daha yerinde olur. Batı Avrupa ülkeleri yüksek okuryazarlık oranına sahip, nüfusunu denetim altına alabilmiş, 1-4 yaş ortası bebek vefatları azalmış, doğumda beklenen hayat müddetini uzatmıştı. Batı Avrupa I. Dünya Savaşı’ndan sonra global iktisat üzerindeki hâkimiyetini kaybetti. Bir yandan bu periyotta ekonomik liderliğin kaybedilmesi ile ortaya çıkan iki güç ögesi ABD ve SSCB başka yandan İmparatorlukların yıkılmasıyla yeni ülkeler tarih sahnesinde yerini alırken bir de İspanyol gribi ortaya çıktı. 20-40 yaş ortası erkekleri etkilediği söylenen İspanyol gribinde Avrupa’nın nüfusu yaklaşık 30 milyon azaldı. Savaşta kaybedilen nüfusa pandemi kaybı da eklendiğinde erkek nüfusu önemli formda azaltmıştı. Emek arzının azalması ve sendikaların tesiri ile personel fiyatları arttırıldı. Erkek nüfusunun azalması ve fiyatların artması bayan istihdamını beraberinde getirdi.”

Özgür piyasa iktisadı tıkanma noktasına geldi

Altın yıllar ya da Kükreyen 20’ler ismi ile anılan bu yıllarda Avrupa’da yaşanan sorunun Amerika’nın yükselişini tetiklediğini belirten Gürsoy, şunları söylüyor:

“İkinci Sanayi İhtilali olarak da isimlendirilen yıllarda endüstriciler devamlı yeni yatırımlar yapıyorlardı. Bu hesapsızlık ileride büyük buhrana yol açacak meselelerden biri olan çok üretimin de başlangıcıydı. Elde edilen tasarruflar ise I. Dünya Savaşı’nın yaralarını sarmak için Avrupa’ya kredi olarak veriliyordu. Krediler birinci etapta refah sağlayıcı üzere görünse de kısa vadeli geri ödemeler kahır yaratacak ve büyük buhranın bir öbür tetikleyicisi olacaktı. I. Dünya Savaşı’ndan mağlubiyet ile çıkan ülkelerin savaş tazminatlarını ödemek ve üretimlerini canlandırmak için çok borçlanması devletçilik uygulamalarına geçişe taban hazırladı. Her ne kadar devletçilik 1929’dan sonra daha katı olarak uygulansa da 1920’lerde Avrupa ülkeleri ekonomik manada kendi kendilerine kâfi olmanın gereğini fark etmeye başlamışlardı. A. Smith’in hür piyasa iktisadı tıkanma noktasına gelmişti. Yükselen paha devletçilikti.”

Doğrusal iktisat modelinin yerini döngüsel iktisat modeli alacak

Durumun yüzyıl öncesine nazaran daha vahim olduğunu belirten Gürsoy, günümüzdeki Covid-19 salgınına da değinerek şu yorumda bulunuyor:

“Günümüzde ise daha Covid-19 öncesinde gelişmiş ülkelerin büyüme suratları düşerken borçları GSMH’larına oranla tehlikeli düzeyde arttı. Dahası nüfus 1920’lere oranla çok yüksek ve hayat mühleti 20-25 yıl kadar daha uzun. Bu da beraberinde emeklilik yaşı sorunu ve transfer ödemelerine ve sıhhat sistemine büyük yük getiriyor. Ayrıyeten pandemi sürecinde global paha zincirinin kırılması üretimi zayıflatarak büyüme suratlarını daha da düşürdü. Orta mallara ulaşımı kısıtlanan üreticilerin domino tesiri ile kendisi ile alakalı öbür kesimleri de etkiledi. Durum yüzyıl öncesine nazaran daha vahim. O denli ki global ölçekte yaşanan ekonomik çöküşte mağdur ülkelere borç verecek ülke badiresi yaşanıyor. Bu kapsamda bugün ülkelerin devletçilik yüklü uygulamalara geçerek ithalatı sınırlayıp, gümrük duvarları oluşturup, ithal ikamesine yönelmelerinin mümkün olup olmadığı tartışılıyor. Dahası GSMH içinde kamu yatırımlarının hisselerini artırıp KİT’lere yine yük verilmesi kelam konusu. Tıpkı devletçilik uygulaması çerçevesinde finansal piyasalara müdahale gereği de dillendirilmeye başlandı. Tıpkı 1920lerde başlayan devletçiliğe geri dönüş gibi… Tüm bunların yanı sıra yüzyılın başında tabiata hükmetme ve toplumun gereksinimine nazaran doğayı kullanma sürecinin başlatılması günümüzde tüm haşmetiyle çözülmesi gereken iklim krizini ortaya çıkardı. Gelinen son noktada üretim ve tüketimde kullanılan doğrusal iktisadın yerini ileride daha sık konuşmaya başlayacağımız döngüsel iktisat tartışmaları aldı. Döngüsel iktisat modeline ahenk sağlamayı amaçlayan kesimlerde üretimde optimum randımana ulaşırken etrafa en az ziyan verecek halde planlama çalışmaları süratle devam ediyor. Pandemi ile tabiat bizi ekonomik paradigma değişimine, bir üretim ’mutasyonuna’ öbür bir deyişle 100 yıl öncesinin bilakis toplumu kendine uydurmaya zorluyor.”

Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı