Elektrik artırımlarının üreticiye yüklenmesi enflasyonu şahlandırıyor
Elektrik faturaları ve ekimde gelecek artırımlar geçtiğimiz haftaların en sıcak gündem unsuru oldu. Uzmanlar farklı artış oranlarındaki beklentilerini ve bunun sebeplerini açıklarken neredeyse herkes 1 Ekim’den itibaren elektrik fiyatlarının zamlanacağı beklentisinde birleşti. Elektrik tedarikçileri karşılaştırma ve değiştirme sitesi encazip.com, elektrik artırımlarının tüketiciye tesiri ile mesken harici elektrik tüketimindeki fiyatların yüksek olmasının tüketiciye ve makroekonomiye tesirini tahlil etti.
Elektrik tarifelerinde 1 Ekim’den itibaren geçerli olacak artırım beklentisi elektrik piyasasında ortak bir görüş haline geldi. En geç 30 Eylül’de açıklanacak ulusal tarifelerde artırım yapılmasına kesin gözüyle bakılırken farklı abone kümelerine farklı oranlarda artırım yapılacağı söylentileri de güç kulislerinde konuşuluyor. Vatandaşın cebini daha az etkilemesi hedefiyle gerekli artışın mesken harici abone kümelerine yükleneceği ve konut abone kümesine yapılacak artırımın sonlu tutulacağı da söylentiler ortasında. Elektrik tarifeleri karşılaştırma ve değiştirme sitesi encazip.com’un yaptığı tahlile nazaran, gerekli olan elektrik artırımlarının konut harici yani sanayi, tarım ve ticarethane abone kümelerine daha çok yansıtılmasının tüketiciye tesiri çok daha olumsuz oluyor.
Ulusal tarifelerin belirlenmesinde vazifeli tedarikçilerin kar garantileri de kıymetli bir faktör
Elektrik tedarikçisini değiştirmemiş tüketicilere uygulanacak elektrik fiyatlarını belirleyen ve Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenen ulusal tarifeler, elektrik üretim maliyetlerini gözeterek üç ayda bir açıklanıyor. EPDK bu tarifeleri hesaplarken yönetmelikle belirlenmiş formülleri kullanıyor. Bir öteki taraftan kamuya ilişkin olan ve elektrik kapasitesinin yüzde 25’ine denk gelen EÜAŞ santrallerinden üretilen elektrik, birtakım abone kümelerinin fiyatlarını sübvanse etmek için 21 misyonlu elektrik şirketine piyasa maliyetlerinden daha ucuza satılıyor. Böylelikle bu şirketlere taahhüt edilen kar oranı sağlanırken elektrik maliyetlerindeki artışın tüketicilere daha hudutlu yansıması amaçlanıyor.
2018’den itibaren mesken harici elektrik fiyatlarında fahiş artış oldu
Geçmişte bu sübvansiyon daha çok ziraî sulama ve sanayi abone kümelerine nazaran yapılıyor ve böylelikle üreticinin en kıymetli girdi maliyetlerinden biri olan elektrik maliyetleri düşürülerek son tüketici eserlerinin fiyatlarının düşük olması sağlanıyordu. Öbür taraftan üretim dışı abone kümeleri olan konut ve ticarethane abone kümeleri görece daha yüksek fiyattan elektrik kullanıyor ve güç tasarrufu teşvik ediliyordu. Fakat 2018’in Ağustos ayından itibaren bu durum değişti ve endüstricinin, çiftçinin ve esnafın kullandığı elektrik fiyatı, evlerdekinin neredeyse iki kat üzerine çıktı. Bunun sonuçlarının ise makroekonomik datalara yansıdığı görüldü.
Üretici elektrik fiyatlarının yüksek olması, enflasyonu da yükseltiyor
Üretici ve ticarethane elektrik fiyatlarının yüksek tutulmasının en süratli yansıması, üretici enflasyonu tarafında oluyor. Konut harici elektrik fiyatları ile üretici enflasyonu grafiklerine bakıldığında yapılan her elektrik artırımının üretici enflasyonunu direkt olarak etkilediği görülüyor. 2018’in Eylül ayında yüzde 46 ile rekor kıran üretici enflasyonun açılandığı periyot ile evvelki iki devirde, ticarethane elektrik fiyatları toplamda yüzde 77 yükseltilmiş fakat mesken elektrik fiyatları birinci kere bunun çok altında tutulmuştu. Takip eden aylarda da üretici elektrik fiyatlarındaki artış konutların çok üzerinde olmaya devam etti ve enflasyondaki artış da buna paralel seyretti.
Üreticinin maliyetinin artması ise eninde sonunda tüketici fiyatlarına yansıdığından mesken tüketicileri konutlarındaki elektrik faturalarına daha düşük bedeller ödese de bu farkın çok daha fazlasını market alışverişinde harcadı. 2018 öncesinde konut elektrik fiyatlarından düşük olan üretici elektrik fiyatlarının, bu tarihten günümüze kadar meskenlere kıyasla daha fazla yükselmesi, bir öteki değişle gerekli fiyat artışının üreticiye ve esnafa yüklenmesi enflasyonun yükselmesinde tesirli oldu.
Artırımların üreticiye yüklenmesi tüketiciyi daha makûs etkiliyor
Tüketici enflasyonu tarafında ise konutlara yapılan elektrik artırımlarının tesirinin, üreticiye yapılan artırımlardan çok daha sonlu olduğu gözlemlendi. Buna en hoş örnek ise Temmuz 2019 datalarında ortaya çıktı. Temmuz ayında sanayi elektrik fiyatları yüzde 13 ve tarım fiyatları yüzde 16 indirilirken mesken elektrik fiyatları yüzde 19 zamlandı. Konut elektrik fiyatları zamlanmış olsa da tüketici enflasyonunun devam eden aylarda yüzde 16 düzeylerinden yüzde 8,5 düzeylerine düştüğü gözlemlendi. Bu bilgiye nazaran bahsi geçen aylarda tüketiciler elektrik faturalarına daha yüksek ödeme yaptıysa da üretici elektrik fiyatlarının düşürülmesi ile market alışverişleri ve öteki harcamalarında daha az ödeme yaparak daha avantajlı pozisyona geldi.
Marketlerin elektriği değerli olursa eser fiyatı da artar
Mesken harici abone kümelerindeki elektrik fiyatlarının yüksek tutulmasının sakıncasının bir örneğini de son günlerde sıkça tartışılan market fiyatlarındaki artışlarda da görmek mümkün. Tüketiciler çoğunlukla semt pazarlarındaki eserlerin marketlere kıyasla çok daha ucuz olduğunu söz ediyor. Pazarcılara nazaran farklı maliyetleri olsa da marketler, elektriği en kıymetli tüketen abone kümesi. Marketlerin içinde bulunduğu ticarethane abone kümesindeki elektrik fiyatları meskenlere kıyasla yüzde 49 daha yüksek. Bu durum da haliyle marketlerde satılan eserlerin fiyatına yansıyor.
Elektrik artırımlarının üreticiye yüklenmesi ekonomiyi olumsuz etkiledi
Bilgiler incelendiğinde üretici elektrik fiyatlarındaki yükselişin, öteki makroekonomik dataların düşüşüyle paralel olduğu gözlemlendi. 2017’de 10 bin 600 dolar düzeylerinde olan kişi başına düşen ulusal gelir de yükselen üretici elektrik fiyatlarına paralel olarak düştü ve 2020’de 8 bin 500 dolar düzeyine indi. Birebir paralellik, GSYİH’de de gözlemlendi. 2017’de 859 milyar dolar olan GSYİH’deki düşüş, 2018’de hızlandı ve 2020’de 720 milyar dolar düzeyine kadar geriledi. 2017 ile 2021 yılları ortasında sanayi elektrik fiyatlarına yüzde 216, ziraî sulamaya yüzde 226 ticarethaneye yüzde 230 artırım yapılmış lakin konutlardaki artırım yüzde 121 ile sonlu tutulmuştu. Bu datalar, üretici elektrik fiyatlarının yüksekliğinin ekonomiyi olumsuz etkilediğinin bir diğer göstergesi olarak dikkat çekiyor.
Avrupa’da konut harici elektrik fiyatı yüzde 56 daha ucuz
Yüksek elektrik faturaları Avrupalı konut tüketicilerin de reaksiyon gösterdiği bir durum. Fakat güçlü iktisadı ve düşük enflasyonu ile dikkat çeken Avrupa ülkelerinde üretici elektrik fiyatları, tüketicilerin reaksiyonlarına karşın konut elektrik fiyatlarından bir epey ucuz. Avrupa’da konut harici elektrik fiyatları, meskenlere nazaran ortalama yüzde 56 daha düşük. Türkiye’de ise bunun tam bilakis endüstrici, esnaf ve çiftçi, konutlara nazaran yüzde 28 daha yüksek fiyattan elektrik kullanıyor.
“Sanayici, çiftçi ve esnafın elektriğine artırım yapılırken tekraren düşünülmeli”
“Makroekonomik dataların hesaplanmasında pek çok faktör tesirli olsa da güç maliyetleri çok değerli bir öge. Elektrik fiyatları ile makroekonomik bilgilerin paralelliği, iktisadın güç maliyetlerine hassasiyetini gösteriyor.” diyen encazip.com’un kurucusu Çağada Kırım, encazip.com’un yaptığı tahlili ise şöyle yorumladı: “Verileri incelediğimizde ve gelişmiş ülkelerdeki örneklere baktığımızda konutlarda kullanılan elektrik yerine mesken harici kümelerde kullanılan elektriğin sübvanse edilmesinin temel yararının tüketiciye ve ülke iktisadına olduğunu görüyoruz. Bu durum tüketici elektrik faturalarının fahiş oranda yükselmesi manasına da gelmez, adil fiyatlandırma ile sorun çözülür. Tüketicilerin elektrik faturaları görece daha fazla gelebilir fakat temel değişikliğin market harcamalarındaki düşüşte olduğu basitçe fark edilir. Şahsi görüşüm olarak piyasaya müdahale etmeyi ve rastgele bir sübvansiyonu hakikat bulmasam da bir sübvansiyon yapılacaksa bu kesinlikle üretici tarafında olmalı. Bunun dışında elektrikte tek ünite fiyat uygulaması gündeme gelebilir ve her abone kümesi için birebir elektrik fiyatı belirlenerek sübvansiyon eşit dağıtılabilir. Özetle, mesken elektrik fiyatlarına artırım yapılırken bir kez, üretici elektrik fiyatlarına artırım yapılırken ise tekraren düşünülmeli”.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
