Devletlerin karşısındaki güç: Kripto Para!
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Bitcoin’e karşı savaş içindeyiz!” açıklamasının akabinde Çin Merkez Bankası tarafından bugün “Bitcoin, Ethereum ve Tether’in Çin’de sirkülasyonda olmaması gerektiği” açıklaması yapıldı.
Pekala devletler kripto paralara karşı neden tedbir almaya çalışıyor? Mevzuyu blok zinciri teknolojisi ve kripto para üzerine çalışma yapan Av. Kaan Özçelik ile konuştuk.
Blokzinciri-Kripto Para-Kripto Para Borsası kavramları ortasındaki farklar nelerdir? Devletler neden kripto paraların karşısında? Dijital para alımlarında türel müdafaa sağlanılan alan mevcut mu? Sorularımıza avukat Kaan Özçelik yanıt verdi.
Son yıllarda daha geniş bölümlerce bilinen ve tanınan blok zinciri teknolojisi, kripto paralar ve kripto para borsaları, dünyada olduğu kadar ülkemizde de daha yaygın hale gelmiştir. Bu yaygınlaşma temel olarak kripto paraların borsalar üzerinden alım satımının daha kolay ulaşılabilir olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple blok zinciri teknolojisi kripto para ile eş olarak anlamlandırılsa da kripto para sistemleri kendilerinden evvel de var olan blok zincirleri üzerinde çalışmaktadır. Zincirin her bir halkası bir data bloku olarak geçer ve transferler geldikçe bu blok içerisine kaydedilir. Her yeni süreç için yeni bir blok zincir halkası yaratılır ve bu iki halka gelişmiş şifreleme algoritmaları ile birbirine bağlanır. Bu zincirler üzerinde yapılan süreçler devam ettikçe, zincir uzamaya devam eder. Zincirin kırılmaması için ise bir blok yaratılırken o blokun içine bir evvelki bloktan bilgi konulması gerekmektedir. Bu yolla oluşturulan her halka, zincirde bulunan tüm halkalar tarafından doğrulandığından sisteme uydurma kripto para sokulmasının da imkânı bulunmamaktadır.
Para sistemlerinin merkezi bir otoriteye bağlı olmasını reddeden bireylerce geliştirilen bu sistem, yaratılan elektronik para sistemiyle zenginleştirilmiş; bu sayede insanların anonim bir biçimde para transferi yapabilmesinin önü açılmıştır.
Blok Zinciri Nedir ve Nasıl Çalışır?
Şimdiki vakitte artık herkesin yeni yeni yakından tanımaya başladığı fakat aslında çok da yeni sayılmayacak bir teknoloji olan blok zinciri (Blockchain) teknolojisi, kökeni yıllar öncesine dayanan bir kayıt defterine benzetilebilir. Bu teknolojide zincirin her halkası bir data bloku olarak ortaya çıkar ve yapılan süreçler bu halkaların içine yazılır. Bir bilgi bir kere bu halkalara yazıldığında tekrar değiştirilemez ya da silinemez. Datalarla dolan halkanın yanında yaratılan yeni halka ile bu zincir devam ettirilir ve iki halka değişik şifreleme algoritmaları ile birbirine bağlanır. Her bir yeni blokta bir evvelki bloktan data bulunur ve şayet blokta bir değişiklik yani hile yapılırsa, ana blok zinciri bu değişikliği anında algılayarak zincir doğrulama methodları ile bozuk halkayı düzeltir. Sisteme tekrar giriş için gerekli olan şey ise hileyi ortadan kaldırıp durumu düzeltmektir.
Günümüzde birçok farklı sanayide kullanılan blok zinciri teknolojisinin en değerli özelliği, gayrı merkezi ve dağıtık bir sisteme sahip olmasıdır. Merkezi sistemlerde, merkezin ele geçirilmesi ile sistem rahatlıkla manipüle edilebilir ve datalar üzerinde oynamalar olabilir. Bunun yanı sıra çıkabilecek değişik arızalar sonucu tüm sistem hasar görebilir. Blok zinciri teknolojisi ise tek bir merkeze bağlı olmadığı için bu üzere olumsuz durumlardan etkilenmez. Blok zinciri teknolojisi ekseriyetle kripto para üniteleri ile bağdaştırılır fakat asılda çok geniş bir çalışma alanına sahiptir. Bankaların yaptığı değişik süreçler, akıllı kontratlar, noter süreçleri üzere farklı süreçler, günümüzde blok zinciri teknolojisinin kullanım alanlarından birkaçı olarak sayılabilir.
Kripto Para Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Kriptografik protokoller kullanılarak tasarlanan ve karmaşık kod sistemleri sayesinde şifreli hale getirilen kripto paralar, yeni dijital para üniteleri olarak ortaya çıkmıştır. Özgürlük ve rastgele bir merkezi otoriteye bağlı olmama üzerine kurgulanarak Satoshi Nakamoto isimli kimliği hala gizemini koruyan kişi ya da bireyler tarafından ortaya çıkarılan Bitcoin, beşerler ortasında hiçbir aracı olmadan çalışan bir elektronik paradır. Bitcoin de blok zinciri teknolojisine bağlı olarak varlığını kazanmıştır. Dahil olduğu blok zincirinin birinci bloğu olarak bilinen Genesis blok yaratılarak bu elektronik para herkesin kullanımına sunulmuştur. Dünya genelinde en çok bilinen kripto para Bitcoin olmakla bunun yanında yüzlercesi daha sirkülasyonda kullanılmaktadır.
Kripto paraları klâsik para sisteminden ayıran pek çok özellik bulunmaktadır. Rastgele bir kişi, kurum ya da kuruluş tarafından denetim edilemeyen bu elektronik sistemler rastgele bir devlet otoritesi tarafından da denetim altına alınamamaktadır. Bu paraların transferi sırasında rastgele bir kurum aracı kılınmamıştır. Kripto paraların transferi direkt dijital cüzdanlar ortasında gerçekleşir ve dışarıdan hiçbir biçimde müdahale kelam konusu değildir. Bu nedenle birkaç yıldır dünya genelindeki kayıt dışı para sirkülasyonunun ana aracı haline gelmiştir. Örneklendirmek gerekirse ülkemizde MASAK olarak bilinen en önemli misyonları ortasında para aklama hatasını önlemek olan, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı Mali Hataları Araştırma Konseyi, rastgele bir hesaptaki olağandışı bir hareketlilikte soruşturma açıp paranın hesaba düşmesini engellemeye varacak önlemler alabilmektedir. Ülkemizde olduğu üzere her devletin bu emele hizmet eden kuruluşları bulunmaktadır. Fakat bu kurumların hareket kabiliyetleri kayıt altındaki paraların hareketleri üzerinde olduğundan, dijital cüzdanlar ortasından gerçekleşen kripto para transferi süreçlerinin boyutları ne olursa olsun rastgele bir kontrol ve denetim altına alınmaları mümkün değildir.
Kripto paraların üretimi için kullanılan madencilik sistemi, çeşitli donanım ve yazılımlar kullanılarak, bir dizi karışık matematik sürecinin çözülerek karşılığında kripto para alınması temeline dayanır. Bu sanayinin odak noktasında yer alan kripto para madencileri, direkt blok zincir teknolojisine bağlı olarak çalışmaktadır. Kripto paraların uygulama alanları vakit geçtikçe büyümekte ve şekillenmektedir. Dünyanın en büyük sermaye sahiplerinin geleceğe dönük finansal amaçlarının ortasında bulunan nakitsiz toplum amacı, kripto paraların geleceğini sağlamlaştıran en kıymetli kriter olarak öne çıkar. Bu maksadı sağlayacak olan sistem blok zinciri teknolojisidir ve bu teknoloji ilerleyen yıllarda mülk alım satımı, siyasi parti seçimleri, mukaveleler, noterlik faaliyetleri ve saymakla bitiremeyeceğimiz birçok alanda da uygulanabilir.
Kripto Para Borsaları
Ülkemizde kripto para ile alışveriş sistemi gelişmediğinden kripto paralar çoğunlukla yatırım aracı olarak kullanılır. Birinci ilan edildiği periyotlarda daha yavaş geliştirilen bu sistem, son yıllarda devletlerden büyük şirketlere kadar birçok farklı kesim tarafından tanınır hale gelmiştir. Bu durum kripto paraların çeşitli alanlarda ödeme hedefli kullanılması sürecini de desteklemiştir. Kripto paralar, klâsik bankacılık sistemlerinin bilakis merkeziyetsiz olduklarından online olarak yönetilmeleri ya da manipüle edilmeleri mümkün değildir. Her türlü kripto para sadece gerçek sahipleri tarafından verilen buyruklarla el değiştirebilir. Dijital cüzdan ismi verilen sistemlerde saklanan kripto paralar, sırf paranın sahibinin bildiği şifreler ile saklanır.
Kripto paraların ortaya çıkması ve yaygınlaşmasının çabucak akabinde, dünya çapında kripto para borsaları da daha bilinir ve tanınır hale gelmiştir. Kripto para alıcı ve satıcılarını buluşturan platformlar olarak tanımlanabilecek bu borsalar, yüksek süreç hacimleri ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Paralarını pahalandırmak isteyenlerin uğrak yeri haline gelen kripto para borsaları, Türkiye’de de değişik isimlerde varlık göstermektedir. Bu borsaların birbirinden farkı, süreç hacmine ve yoğunluğa nazaran belirlenmekte ve tıpkı vakitte 5500’ün üzerinde olduğu paylaşılan değişik kripto para ünitelerine nazaran şekillenmektedir. Rastgele bir merkezi otoriteye bağlı olmayan çeşitli kripto paralar bu borsalar üzerinden süreç görür ve kullanıcılar istedikleri alım satım sürecini yeniden bu piyasalar üzerinden yaparak kripto paralarını gerçek paraya dönüştürür.
Fakat kripto para borsalarında süreç yapanların bilmesi gereken ve gözden kaçan değerli bir konu mevcut. Kripto para borsalarında süreç yapmak isteyen biri yatırım sermayesini borsayı işleten şirketin kendisi için özgülediği hesaba gönderir. Aslında bu para direkt borsayı işleten şirketin hesabına düşer. Oluşturulan yazılımla borsa sistemine girdiğinizde sistem orta yüzünde parayı kendi hesabınızda görseniz de para borsayı işleten şirketin hesabındadır. Her ne kadar kripto para kimin hesabındaysa ondan oburunun para üzerinde süreç yapamayacağını belitmiş olsak da borsaya gönderilen parayla alınan kripto para sıcak cüzdandan soğuk cüzdana çekilene kadar aslında borsanın parasıdır. Kripto para borsalarındaki dolandırıcılık süreçleri bu temele dayanmaktadır.
Blok zinciri teknolojisine ve kripto paralara merkezi otorite tarafından bir kısıtlama getirilemeyeceği, denetim altına alınamayacağını belirtmiştik. Fakat Kripto Para Borsaları ile yatırımcı ortasındaki bağlantı, borsaların bulunduğu merkezi otorite tarafından denetlenebilir. Çünkü yatırımcı ile borsa ortasında Türk Borçları Kanunu md. 532 uyarınca kripto para alım satımına ait komisyonculuk mukavelesi akdedilmiştir. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi tarafından verilen bir kararda “Taraflar ortasındaki uyusmazlık; kripto para alım-satımına dair komisyonculuk kontratından kaynaklanmaktadır. Uyusmazlıgın tahlilinde 6098 Sayılı TBK’nın 532 vd unsurlarının uygulanması gerekmektedir.” Denilerek bağın türel boyutu açıklanmıştır. Bu konudaki en büyük sorun karşımıza kripto para borsalarının sair finans kuruluşları üzere Sermaye Piyasası Kurumu ve Merkezi Kayıt Kuruluşu üzere bir kurum tarafından denetlenemiyor, süreçlerin incelenemiyor oluşudur. Kripto para borsalarının sair finans kuruluşları üzere müşterilerinden aldıkları paralara karşılık depo etmek zorunda oldukları bir maddi karşılık bulunmadığından muhtemel bir dolandırıcılık hadisesinde zararın tazmininin mümkün olamayacağı sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
Kripto para borsaları için öne çıkan ayırıcı faktörler ortasında güvenlik birinci etapta gelmektedir. Hacim, komite oranları, ulaşılabilirlik üzere etkenler ise tekrar borsa ayrımı yapılırken dikkat edilen bahisler ortasında sayılır. Kripto para yatırımı yaparken dikkat edilmesi gereken en kıymetli konu ise elbette ki dolandırıcılıktır. Düzmece ve emniyetli olmayan web siteleri aracılığı ile yapılan dolandırıcılık süreçleri dünya genelinde pek çok ülkede kayıtlara geçmiştir. Kripto para çeşitliliği arttıkça, gerçek orantılı olarak artan değişik kripto para borsalarının birtakım dolandırıcılık olaylarına karıştığı bilinmektedir. Ülkemizde de bu bahiste bir kripto para borsası şirketinin yöneticilerinden birinin şirket hesabındaki varlıklarla birlikte yurt dışına çıktığına yönelik tezler basına yansımış ve farklı bir kripto para borsası da faaliyetini durdurduğunu açıklamıştır.
Blok zincir teknolojisi ile oluşturulan ve güvenliği de tekrar bu teknoloji sayesinde sağlanan kripto paralar, yıllar içinde binlerce kişi tarafından daha sık kullanılır hale geldiğinden, yüksek maliyetli ve yetersiz bulunan öteki para transferi usulleri yerine tercih edilmeye başlanmıştır. Şahıslar ve şirketler sahip oldukları varlıkları kripto para formunda değerlendirmeye ve bu paraları yatırım aracı olarak kullanmaya başlamıştır. Bu kısımda devreye giren kripto para borsaları ise bu süreçlerin şeffaf bir biçimde, merkezi bir otoriteye gereksinim duyulmadan süratli bir biçimde sonuçlanmasına aracılık etmiştir. Online ortamda denetimleri sağlanamayan ve yalnızca blok zincir süreç bilgi tabanları üzerinden işlenen kripto paraların, gelecekte kullanılacak en büyük yatırım ve ödeme araçlarından bir tanesi haline gelmesi de beklenen bir durum olarak öne çıkmaktadır.
KRİPTO PARALAR MİRAS BIRAKILABİLİR Mİ?
Üstte kripto paraların yeni kuşak yatırım aracı olarak görüldüğünü belirtmiştik. Yatırım konusundaki en değerli konulardan bir tanesi yatırımın jenerasyondan kuşağa sürdürülebilir olup olamayacağıdır. Bu mevzuda da değerli bir sorun mevcut. Kripto paraların transferi direkt dijital cüzdanlar ortasında gerçekleşir ve dışarıdan hiçbir halde müdahale kelam konusu değildir. Her türlü kripto para sırf gerçek sahipleri tarafından verilen buyruklarla el değiştirebilir. Dijital cüzdan ismi verilen sistemlerde saklanan kripto paralar, sadece paranın sahibinin bildiği şifreler ile saklanır. Sorun da tam olarak burada başlamaktadır. Dijital cüzdan bir ağa hastır, bireye değil. Dijital cüzdanı elinde bulunduran ve şifresini bilen aslında cüzdanın sahibidir.
2020 yılında Antalya Bölge Adliye Mahkemesi’nden verilen bir kararda “Günümüzde dijital mal varlıgının yadsınamaz ve göz gerisi edilemez bir gerçeklik oldugu, kripto para ismi verilen ve uluslar ortası ödemelerde dahi kullanılmaya baslanmıs dijital sistemlerin var oldugu, tekrar astronomik reklam gelirleri saglayan toplumsal medya hesaplarının gün geçtikçe arttıgı, birebir biçimde youtube ve gibisi dijital platformlarda salt reklam geliri ve hatta fiyatlı üyelik sistemi ile hizmet veren kanallar olusturuldugu bir ortamda dijital mal varlıgı ve dijital miras ile ilgili olarak yasal bir düzenleme bulunmadıgı, bu bahiste yasal bir bosluk bulundugu degerlendirilmistir. 4721 sayılı Türk Uygar Kanununun 1.maddesi; “Kanun, kelamıyla ve özüyle degindigi bütün mevzularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir karar yoksa, hakim, örf ve adet hukukuna nazaran, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona nazaran karar verir.” düzenlemesini içermektedir. Murisin e posta hesabı ve buna baglı olarak kullanılan toplumsal medya hesapları, dijital cüzdan hesapları vb maddi kıymet söz eden ve TMK’nun 599.maddesi kapsamında terekesine dahil olup mirasçılarına intikali gereken dijital mal varlıgının da tespitinin gerekecegi kanaatine varılmıstır.” Kararı verilerek dijital mal varlığının da mirasen intikal edebileceği, intikal esnasında dijital mal varlığının tespit edilmesi gerektiği karara bağlanmıştır.
Fakat üstte açıkladığımız üzere dijital cüzdan ağı ve şifresi sahibinden öbür kimse tarafından bilinemeyeceğinden, soğuk cüzdandaki kripto paralar fakat dijital cüzdan sahibinin noterden vasiyetname ile belirterek miras bırakması ile resmi olarak miras kararlarına tabi olabilir. Kişinin kripto para borsalarındaki malvarlığı ise soğuk cüzdana nazaran nispeten daha kolay olarak; banka hesaplarındaki para, yabancı para cinsinden döviz ya da değerli madenin mirasçılara dağıtılması hakkındaki düzenlemelere tabi olacaktır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
